Plattdüütsk   –   een Kultuurguët

„Plattdüütsk“ is een immateriellet Kultuurguët Westfaolens, van‘t Mönsterland, van Schapdetten, dat met dän Daud van dän Lesten de Plattdüütsk küert, völuorn gait. Et is een grautet Kultuuriärwe, wat usse Generatsjaun de Naowiält trüg läöt.

 

Van Ollers hiär, bis in de füwtiger Jaore vant leste Jaorhunnert was dat Plattdüütske int Mönsterland, besunners in kleinstädtske, düörplike un ländlike Giëgenden, auk hier in Schapdetten, to miärst de Ümgangs- un Aoldagsspraoke. Egaol of in de Familgen, met de Naobers or in Duorp, man küerte Platt tohaup. Besunners in ländlike Giëgenden junkten de Kinner, äer äs se inne School kammen, met Plattdüütsk - üöre Moderspraoke - up.  Faken mossen de Kinner inne Schoole iärst äs Hauchdüütsk läern. Met twe Spraoken gong dat Liäwen wieder: Inne Schoole „Haugdüütsk“  un to Huus „Platt“.

 

„Plattdüütsk“ or „Nedderdüütsk“, dat is liekeviël, et sint twe Wäör för een un de sölwige Spraoke! Eene Spraoke, de üöwer dusende van Jaore bis vandage met de Tiet gaon un wassen is. Wat mär äs twedusend Jaore trügge ligg, dao wiët wi niks van af. Schriwt gawt to de Tiet nao nich. De kam iärst met de Kristianisierung.

 

Dat ölste Platt, wat wi kennt, dat nömt wi Oltsassisch or Oltnedderdüütsk. Daomet maint wi de Spraoke van de Sassen, usse Vüöröllern. 

 

In’t achte Jaorhunnert rasselten de germaansken Franken, de all Kristen wüörn, met de germaansken Sassen, de an üören ollen Glaiwen fasthollen wullen, tohaup. In de Jaore van 772 bis 804 is dao een langen, blödrigen Striet bi ruut kuëmen. Wunnen häwt em de Franken unner „Kaal dän Grauten“. De Sassen unner üören Vüörmann „Widukind“ mossen klein biegiëwen un Kristen wärn. Wat daonao kam, wüörn tom Biespiël de Bistümer un Klauster in Mönster, Ossenbrügge, Paderbuorn, Minden, Briäm un Verden. Dat wüörn af de Tiet de Stiärn, wo ’ne  masse Oltsassisch upschriëwen wuorn is. Met dat Kristentum kam auk de Schrift nao Sassen. Schriewen wüör miärsttiets up Latin. Dat dain to de Tiet Doomhäern, Paoters un Broers int Klauster un de Avkaoten bi de Kabeleern . Dat gewüënlike Volk konn nich liäsen un schriewen. Wi auk? Et gaw nao kiene Schoolen.

 

Et is patu nich van de Hand to wiesen, dat „Sünte Bonifatius“  in’t 8. Jaorhunnert dän edlen Sassen „Detta“, de hier up’n Haupthow satt,  döpt häd. Läter sall he up siene Missionsreisen tüsken Friesland un Klauster Fulda bi sienen Frönd Detta  mankst unnerkruopen sien. Et vökläört  auk dän Namen van usse Duorp. De häw sik in Laup van‘ne Tiet van Detta üöwer Thetton  – Thetthen – Dheten – Detten bis vandage  „Schapdetten“ afwannelt.

 

Inne Hauptsaak  wuor „Plattdüütsk – Nedderdüütsk“  daomaols in Nord- un Westeuropa küert. In Norden wüörn Nord- un Austsee de Grens. Nao Süden hän mot man sik ‘nen Striëk denken van Atlantik üöwer Brugge, Gent nao Olpe un wieder üöwer Kassel bis nao Merseburg un van dao bis int Baltikum. Südlik van düsse Lienie wüör „Haugdüütsk“ to Huus. Nao‘n Austen hän wuor „Slawisk“ küert. Dat hät niks met Palttüütsk un Haugdüütsk to doon.

 

In‘t fröe Middeloller kammen Handwiärk un Hannel ümmer mär up. Ümmer mär Lüe trocken in Stiäde bineen. Nao un nao kregen de Büörger met üöre Stänne un Gilden Büöwerwater, se küern met. Dao düör nam Plattüütsk äs Schriftspraoke ümmer mär to.

 

Een Bewies daoför liäwert  dat Laerbrook up de Grens van Schapdetten. Dao häwt sik af düsse Tiet bis nao dän diärtigjäörigen Krieg de Füörstbischuppen van Mönster met dän Adel, Vötriäter van Stänne, Gilden, Stadräöde un frie Buern upn Landdag druopen. Et wuor beraotslaagt, wat to doon wüör. Gesetse wuorn besluoten. Auk Gericht wuor hollen,  un Vögaon forts afurdeelt. Schriftlik fasthollen wuor daomaols viël up Platt.

 

Up de Högte wüör de „Plattdüütske – Nederdüütske“ Spraoke in de Tiet van’t twiälfte bis sestainste Jaorhunnert. Wo dat van kam? De wat to säggen hadden, kaupen un vökaupen wullen, dain dat up „Platt“ wiet un siet, wo de Hannelslüe män hänkammen. De Hanse blaide up. De Hansekauplüe wüörn  in de Tiet van 1350 bis 1550 in‘n Norden van Europa  üöwerall to gange. Se küern un schrewen „Plattdüütsk“. So konnen dat miärst alle Hannelslüe liäsen un vöstaon, auk in Gent, Brugge, Köln, Mönster, Ossenbrügge, Briäm, Hamburg, Lübeck, Rostock, Dansig, London un Biärgen, Reval un Nowgorod. Platt wüör nich blaus de Hannelsspraok, nee, dat wüör auk de Spraoke van Recht, Geschichte, Kultuur, van aals, wat van Belang wüör up de Wiält.

 

Af dat sestainste Jaorhunnert sette sik ümmer mär „Haugdüütsk“ in’n Norden düör. De Grund daoför wüör: För Hannel un Wannel spiëlte up maol de Musik unnen in’n Süden. Dao mossen sik de Kauplüe gau up instellen. Un forts wüör’t vüörbi, dat de Hanse bi Geld un Politik dat Säggen har. De Stadtbüörgers mossen sik nu wier met de Kabeleern rümslaon, de wüörn jä dao un mooken sik gau wier breet. Auk de Reformatsjaun kam dat Haugdüütske engiëgen. Viele Füörsten met üörn Berid wuorn evangelsk un Martin Luther lagg sik waane för dat  Haugdüütske in’t Tüüg.

 

Künstler hadden in de Tiet dat Bookdrucken uuttiftelt un ät kam auk ümmer mär in Moode. Martin Luther haol sik met de Bookdruckers guete Siet. So konn he siene Bibelüöwersettung auk biäter unnert Volk brängen. Iärst an wüörn dat inne Haupsake män blaus Beller met kuort Schriewsel. De Lüe sollen et jä auk begriepen. Well konn liäsen? Dat wüörn to de Tiet män de Wainigsten.

We to de Tiet wat wüör un wat hadde, de moss un wull nu blaus nao Haugdüütsk häbben. Iärst gaong dat üm dat Schriewene. Et duure nich lang, dao wulln de auk Haugdüütsk küern. Anlest keeken se up üöre Moderspraoke van  buobendaal runner. Dat aolle Platt wüör üör to min wuorn. Dat Enne van’t Leed wüör: Miärst jedereen in Westfaolen un Norddüütskland konn twee Spraoken.

 

Achtainhunnertfüwtain kammen Nordrien un Westfaolen tohaup bi Prüßen. In Westfaolen un Rienland wuor in de Schoolen af dao de glieke Spraokpolitik maakt. De „Haugdüütske Spraoke“ wuor eenheitlik in alle Schoolen Plicht. An Enne  van’t niëgentainte Jaorhunnert hadden alle Westfaolen un Rienlänner  met Haugdüütsk Kontakt hat. Et wuor owwer längst nich blaus Haugdüütsk  küert.  De dagdäglike Ümgangsspraoke bleew miästendeels Platt. Haugdüütsk wuor inne Schoolen, bi de Ämter un van de Lüe, de sik för wat Biäteres hollen, bruukt.

 

Inne Midde van’t leste Jaorhunnert kreeg „Plattdüütsk“ äs Ümgangsspraoke wier gewöllig eenen för de Büks. An de twiälw Milljoonen Mensken mossen uut üöre Hemaot in Austen flüchten or sint van dao vödriëwen wuorn. In Westdüütskland häbt se ‘ne niee Hemaot socht un funnen. Vöstännigen konnen sik de Niebüörger uut Ostprüßen, Pommern un Schlesien met de ansässigen Westfaolen natüürlik blaus up Haugdüütsk. Tohaup Plattküern, dat  wüör eenfak nich müëglik. Hänto kam, dat üm düsse Tiet in ümmer mär Familgen blaus nao Haugdüütsk küert wuor,  un dat nich blaus in‘n städtsken, nee auk in düörpliken un ländliken Beriek. Fröer daien de Lüe up’n Lanne düörgaons „Platt“ küern. In de Schoole mössen se dän Hauchdüütsk läern, daomet se sik met de Städter un haugen Härns un annere Lüe inne Wiält vöstännigen können. Vandage küert de Öllern tomiärst nich mär Platt met üöre Kinner. Se maint, Platt pöss nich mär in de Tiet, wüör trügge, oltmöödsk. Auk driw üör de Suorge,  dat üöre Kinner inne School  un wieder hän Naodeele kriegt. De gaase Wiält häw sik ännert. Plattdüütsk is eene Sonnerspraoke wuoden un Englisk is eene Wiältspraoke!

 

Usse Top-Sängers singt up Haugdüütsk un vüör aff up Englisk, wiel dat se dän wiältwiet vöständlik sint, un wann se guët sint, gaas annere Geliägten in de Medien fint, mär Geld to vödainen in de wiede Wiält äs up Haugdüütsk off up Plattdüütsk.

 

Gaas bedütend för dän Knickslagg van usse Platt int leste Jaorhunnert is, dat de Spraoke in de Medien wu Radio, Fernsain un Internet ümmer mär Büöwerwater kriegen hät. Düsse Medien kwet sik ümmer mär in dat Liäwen van Uutwassene, Jöögt un Kinner un giëwt üör vüör, wat Dagsüöwer to doon is.

 

Viël niet Wiëten un Erfinnungen in de Ümwiält un Arbaidswiält müet nie benömt wäern.  Hier gripp man up dat Haugdüütske or Enliske to. Staubsauger, Microwelle, Anrufbeantworter, Laptop, Handy, Smartphon kennt wi int Plattdüütske nich.

 

Egaol wecken Wääd man de Plattdüütske Spraoke vandage tomäd, man kann aower nich afstrieden, dat se up unvöglieklike Wiese eenen Liäwensruum met siene Mensken beschriw un stump sien Liäwensgefööl  uopen läggen kann.

 

„Plattdüütsk“ is nich blaus een Kuluurguët , dat et jüst äs aolle Bauwiärke, Industrieanlagen, Gerätschop, Kleedung un viële annere Dinge van’t däglike Liäwen de Naowiält äs Tiettüügen to vöwaren  gelt: Ne, „Plattdüütsk is een Spraokschatt“, met dän man sik vandage nao wunners wi guët unnerhollen kann.

 

Hier sint wi alle, de vandage nao Plattdüütsk küert, füördert. Wann wi dat wäädvulle Kultuurguët „Plattdüütsk“ nich hiägt un pliägt, is et lätestens nao twe Generatsjoonen uutstuowen. Een Völüüs för usse Naowiält, de nich wier trügge  to halen is. Wat wi bruukt sint:

 

Plattdüütske Missionare!

 

Missionare doot aals, üm üöre „Froe Buodschup“ to priägen un huopt, dat se glaiwige Upnaome fint un trüe Bihäörige. To Kristi Tieten konnen se Mensken fangen äs Fiske in Netse. Vandage müët se nie Glaiwige finnen äs de Angeler met’n „Angelhaken“. Met usse Plattdüütsk is et jüst so!

 

Wann wi usse Plattdüütsk uut’n Dornrösken-Slaop upwecken willt, müet wi dat usse Metmensken so interessant un kommodig maken äs müëglik. Wi kriegt blaus nao Interessenten för usse Platt, wann et Pläseer mäk, Platt to lustern, to singen, to dansen un springen, to spiëlen un auk to biäden. Et gait daorüm, eenen Schatt to büörn de van Hiärten kümp, de Guod un de Wiält bieneene brängen kann, de met de Fööte an’n Grund bliw, de lachen, grienen, laiwen un biäden kann. Kuort üm, well Platt küert – häw mär vant Liäwen!

 

Willt wi dao hän kuëmen? Plattdüütsk-Frönde dann wät et hauge Tiet, dat wi vösökt, de besten Wiäge to finnen.

 

 Unner all de Spraoken hät nu auk dat Plattdüütske sienen Wääd för sik. Siet Januar niëgentainhunnertniëgenniëgentig is Plattdüütsk in de Europääske Charta van de Regionaal- un Minnerheitenspraoken upnuomen. Dat bedüt auk, dat dat Hölpe van Staat giw. Dat Plattdüütske wäd eenen fasten Plats towiersen, nich blaus in de School un bi aals wat Uutbillung heiten dööt, nee, auk bi de Justits, up’t Amt, bi de Medien un auk in de Wärtschup. Usse Platt hät sien eegen Recht.

 

Män in Düsselduorp doot se sik nao helsk swaor daomet. In Briäm, Hamburg un Sleswig-Holsteen sint se all viël wieder. Dao wäd siet Jaoren in de Schoolen all wier Platt küert. Auk in de Medien häw’t sienen Stellenwääd. Sogar in Radio un Fernsain giw’t Plattdüütske Sennungen.

Nu wäd bi us in’t Mönsterland in iärlike Schoolen wier Plattdüütsk anbuorden un läert. De Universität in Mönster häw eenen Läerstool för Niederdüütske Spraoke kriegen. Dat is ne graute Hölpe, üöwer de wi us frain küënt. Helpt et doch, dat usse Platt nich unner gait. In Radio un Fernsain häört man hier van Platt so guët wi niks. In de hiesige Giëgend schriewt wainigstens manks de Printmedien Haugdüütsk üöwert Plattdüütske Doon.

 

Daoto kann’m driest säggen:              Krüëmels sint auk Braud!

 

Et is män guët, dat de Wietenschop sik nu auk dat Plattdüüske anniëmt. Män wann se Plattdüütsk äs Kultuurguët för de Naowiält hauge hollen willt, bruukt se Lüe met Plattdüütske Aoren un Muulen, de üör tolustert un sik för de Spraoke intresseert.

 

Dao dücht mi, de beste Läermethode is ümmer nao de Naturmethode. Platt so läern äs eene Moder üöre Spraoke an üöre Kinner üöwerdrägg:

 

Vüörküern, vüörsingen, vüörspiëlen, naoküern, metsingen, metspiëlen usw.

                                        

Drüm laot us in de Schoolen un Kinnergäörns gaon un met de Kinner „Platt“ küern.

 

Wu anners könn tom Biespiël een Chinesenkind Chinesisch läern, wann siene Moder et nich auk so maken dai?

 

Plattdüütsk is alltiet vüöraf eene „Küerspraoke“ un in twedder Linie eene „Schriew-Spraoke“ wäst.

 

Plattdüütsk-Frönde, wann wi usse laiwe Platt missioneeren un redden willt, dann wät et hauge Tiet!

 

Et is nich iärst fiew vüör twiälw        -       et is kuort vüörn Klockenschlag!

 

 

Harremaond 2017                                                                           Hugo Sandmann